هیات باستان‌شناسی
در کنار مجریان مترو
دکتر علیرضا جعفری‌زند، باستان‌شناس، با اشاره به عدم انجام مطالعات برای تهیه نقشه باستان‌شناسی شهر اصفهان، درمورد خطرات احتمالی که عملیات عمرانی احداث خط دوم مترو اصفهان می‌تواند برای آثار تاریخی مدفون این شهر داشته باشد گفت: متاسفانه تاکنون مطالعاتی برای تهیه نقشه باستان‌شناسی شهر اصفهان انجام نگرفته است و ما نقشه باستان‌شناسی این شهر را نداریم. تنها از روی آثار تاریخی روی سطح زمین می‌توان حدس زد که محدوده آثار تاریخی مدفون در خاک در کدام منطقه شهری واقع شده است. اما درنظر داشته باشید، اصفهان دیروز، زیر اصفهان امروز قرار دارد؛ بنابراین هر لحظه در هرجای این شهر ممکن است به آثار تاریخی و باستانی برخورد کنیم که اصلا انتظار آن را نداریم. زیرا اصفهان پهنه گسترده‌ای است که در طول تاریخ به‌کرات مورد استفاده قرار گرفته است.
جعفری‌زند، در خصوص راهکار برای حفظ آثار تاریخی مدفون در عیت توسعه خطوط مترو گفت: بهترین راهکار این است که همیشه یک هیات مجرب باستان‌شناسی با مسئولین و کارفرمایان احداث مترو همکاری کنند. کاری که در بسیاری از کشورهای پیشرفته در خصوص احداث مترو و سایر عملیات عمرانی که در زیر زمین باید انجام شود صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، احداث خط A مترو رم حدود بیست‌وپنج سال طول کشید و در این مدت باستان‌شناسان مشغول حفاری و شناسایی آثاری که در مسیر این خط قرار گرفت شدند. در آخر نیز نمایشگاه‌های از آثار کشف‌شده و نحوه کاوش‌ها در کنار مترو احداث شد تا گردشگران از آن بازدید کنند. او ادامه داد: اما متاسفانه در کشور ما، در غیاب این هیات مجرب، بسیاری از آثار تاریخی و باستانی ما در عملیات عمرانی شهرها که در زیر سطح زمین انجام می‌شود از بین می‌روند. یا در بهترین حالت با مقداری آثار سفالین روبه‌رو می‌شویم که به علت نابودن شدن لایه‌های خاک توسط دستگاه‌های راه‌سازی نمی‌توانیم به راحتی درمورد قدمت و اصالت آنها صحبت و گمانه‌زنی کنیم.
این باستان‌شناس، در مورد اینکه آیا امکان دارد در مسیر خط دوم مترو به آثار تاریخی برخورد کنیم یا نه گفت: به جهت اینکه نقشه باستان‌شناسی اصفهان موجود نیست با قطعیت نمی‌توان در این مسیر آثار تاریخی موجود است یا خیر!. البته من در مورد مناطقی که احتمال دارد در آن آثار تاریخی مدفون باشد بارها هشدار داده‌ام اما در مورد منطقه زینبه اطلاعی نداریم.
جعفری‌زند در آخر تاکید کرد: اصفهان به لحاظ وجود آثار تاریخی چه در زمین چه در زیر زمین بسیار حساس است؛ باید با آن با احتیاط برخورد کرد. ازاین‌رو تاکید می‌کنم مسئولین باید بک یک هیات باستان‌شناسی کاملا مجرب همکاری کنند تا در کشف آثار تاریخی مدفون در مسیر با مشکل روبه‌رو نشویم.
ترموا مناسب
اصفهان است
مهدی معمارزاده، متخصص مرمت ابنیه تاریخی نیز با اشاره به موقعیت جغرافیایی اصفهان و نقشه توپوگرافی این شهر، احداث مترو در آن را اشتباه دانست و گفت: متاسفانه شاهد هستیم هر اتفاق عمرانی که در تهران رخ می‌دهد الگویی برای سایر شهرهای ایران می‌شود ؛ بدون اینکه به موقعیت جغرافیایی، طبیعی و تاریخی آن شهر توجه شود و این ضربه مهمی است که مدیریت شهری به شهرهای ما به‌خصوص شهرهای تاریخی از جمله اصفهان وارد می‌کند. او ادامه داد: اصفهان به لحاظ توپوگرافی و طبیعی، سطحی صاف و هموار دارد؛ بنابراین استفاده از دوچرخه و ترموا بهترین شیوه برای تسهیل حمل‌ونقل عمومی در این شهر محسوب می‌شود.
این متخصص مرمت آثار تاریخی با اشاره به سبقه تاریخی اصفهان، احداث مترو را تهدید برای آثار باستانی و تاریخی این شهر دانست و تاکید کرد: اصفهان یک شهر کاملا تاریخی و خاص نه تنها در ایران بلکه در جهان است که زندگی همواره از دروه هخامنشی تا کنون در آن جریان داشته است از این‌رو در هرکجای این شهر می‌توان آثار تاریخی فراوانی وجود داشته باشد که ما از آن بی‌خبریم ( در تهران حداقل از موقعیت برخی قنوان بی‌خبر بودیم) و احداث مترو می‌تواند باعث نابودی آنها شود. بنابراین نباید آنگونه که با سایر شهرهایمان برخورد کرده‌ایم با اصفهان هم برخورد کنیم و برای توسعه آن باید الگویی متناسب با آن را تعریف کنیم.
معمارزاده، با انتقاد از هزینه گوناگون و بالایی که استفاده از مترو می‌تواند برای اصفهان داشته باشد در مورد مزیت استفاده از ترموا به جای مترو در این شهر توضیح داد: نمی‌دانم چرا مدیریت شهری در ایران این همه هزینه برای احداث مترو صرف می‌کند که هم برای خاک و هم به آب‌های زیرزمینی و هم به آثار تاریخی نهفته در آن صدمه وارد می‌کند؟ این اقدام همچنین تهدیدی برای آثار روی سطح است که در اثر لرزش‌های حاصل از حرکت مترو ایجاد می‌شود. درحالی که می توان با استفاده از ترموا تمام این هزینه‌ها را کاهش داد. او ادامه داد: شما نگاه کنید در بسیاری از شهرهای دنیا از جمله بافت تاریخی استانبول (محدوده ایاصوفیه) که همسایگی ما است ترموا استفاده می‌کنند که در روی زمین حرکت می‌کند و دسترسی به آن بسیار ساده و آسان است.
استفاده از تی.بی.ام
درست است
دکتر همایون صادقی، مهندس شهرساز با اشاره به‌اینکه آغاز مطالعات احداث مترو به سه دهه پیش باز می‌گردد در این مورد توضیح داد: پس از پیروزی جنگ تحمیلی مقرر شد تا برای کلان‌شهرها خطوط مترو احداث شود که براساس همان مطالعات طرح مسیرهای اصلی مترو اصفهان تهیه شد. او ادامه داد: اما بزرگترین مشکلی که مترو اصفهان از ابتدای ساخت دچار آن شد عبور تونل مترو از محور خیابان چهارباغ بود که با احداث اشتباه و غیرمهندسی تونل مترو صدها اصله درخت تاریخی در محور چهارباغ عباسی نابود شد. در اجرای این پروژه، به‌جای استفاده از دستگاه تی.بی.ام و حفارهای زیرزمینی، کل مسیر را حفاری کرده‌اند. همچنین، بدون شک عبور امتداد مترو چهارباغ از نزدیکی سی‌وسه‌پل موجب می‌شود تا لرزش‌های مترو در ادوار تاریخی به این پل تاریخی آسیب وارد کند.
صادقی، همچنین درمورد خطرات احتمالی که عملیات احداث مترو می‌تواند برای آثار تاریخی داشته باشد و راهکار جلوگیری از آن نیز گفت: این احتمال وجود دارد که نقاطی در اصفهان وجود داشته باشد که حفاری باستان‌شناسی در آن صورت نگرفته باشد و اگر عملیات ساختمانی مترو به شکل ترانشه‌باز یعنی همان نوعی که در چهارباغ عباسی انجام شد صورت بگیرد آثار تاریخی مدفون درخاک را نابود کند. او تاکید کرد: اما نکته مهم این است که اگر عمق حفاری مترو زیر ده تا پانزده متر باشد و از دستگاه تی.بی.ام برای حفاری آن استفاده شود خیلی بعید است که به آثار مدفون درخاک صدمه وارد شود و تونل مترو به راحتی می‌تواند از زیر آثار تاریخی عبور کند. همچنین تیغه حفار این دستگاه بلافاصله پس از عبور از زیر زمین یک تونل بتونی غیرقابل نفوذ آب را ایجاد می‌کند که از آسیب دیده‌گی به شبکه آب‌های زیر زمینی جلوگیری می‌کند.
دکترصادقی، همچنین در مورد استفاده از ترموا به‌جای مترو در اصفهان نیز توضیح داد: درهمان سال‌هایی آغاز مطالعات احداث مترو بحث احداث تراموا نیز مطرح شد؛ اما به دو دلیل مورد نقد قرار گرفت؛ اول اینکه مسئولین احتمال می‌دادند عبور تراموا موجب قطع و نابودی درختان میانی محور چهارباغ شود و دوم، اینکه، احتمال عبور تراموا از سی‌وسه‌پل وجود نداشت و مسافری که از جنوب به سمت شمال شهر می‌خواست حرکت کند باید در نزدیکی این پل پیاده می‌شد و مجدد در آن سوی پل سوار تراموا می‌شد. البته درنظر داشته باشید که سی‌سال پیش تکنولوژی تراموا و سیستم‌های سبک حمل‌و نقل ریلی مانند امروز پیشرفت نکرده بود. بنابراین مجموعه این دونگرانی موجب شد مترو اولویت اول باشد.
او در آخر افزود: اما بدون شک اگر تراموا به نحو درستی اجرا می‌شد آسیب کمتری هم به محیط‌زیست و هم آثار تاریخی اصفهان وارد می‌شد. ازسوی دیگر مدیریت شهری اصفهان در اجرای خط یک مترو این شهر بسیار ضعیف عمل کرد. اکنون نیز امکان اجرای ضعیف و به‌بار آمدن فاجعه درمورد خط دو مترو وجود دارد؛ زیرا طرح، یک مسئله است اجرا مسئله دیگریست.
ماندانا خرم/
هفته نامه نوسان