دولت به صرافت واگذاری سهامش در ایران‌خودرو و سایپا افتاده است. حالا که به نظر می‌رسد، دولت از سهمش گذشته است، صحبت اینکه چه کسی این سهام را در اختیار خواهد گرفت مهم شده است. گمانه‌زنی‌ها از ورود بهمن‌موتور به میدان خبر می‌دهد، اما سؤال این است که مالک بهمن‌موتور، به عبارتی مالک غیرمستقیم سهام دولت در دو غول خودروسازی چه کسی خواهد بود؟
واگذاری واقعی‌تر می‌شود
واگذاری سهام دولتی ۱۸ شرکت بزرگ که شامل صنایع بزرگ و مادر، بیمه و بانک می‌شوند، به‌زودی کلید می‌خورد. این عرضه سهام یکی از بزرگ‌ترین واگذاری‌های سهام شرکت‌های دولتی در سال‌های گذشته محسوب می‌شود. بزرگ‌ترین واگذاری‌ای که در آن غول‌های جاده مخصوص که سال‌هاست بر صنعت خودروسازی سلطنت کرده‌اند و هر زمان به پول احتیاج داشتند، از دولت وام گرفته و بدهی‌های فراوان دارند و بازار را در قبضه خود دارند، دیده می‌شود. صحبت از واگذاری همیشه مطرح بود. اما حالا جدی‌تر شده و طبق مصوبه هیئت واگذاری دولت و سازمان خصوصی‌سازی باید ۱۴ درصد از سهام ایران‌خودرو و ۱۷,۵ درصد از سهام سایپا را واگذار کنند. البته آن‌طور که در گزارش‌ها عنوان‌شده است، ۳۵ درصد از سهام سایپا و ۲۶ درصد از سهام ایران‌خودرو دولتی و شبه‌دولتی‌ها هستند. بنابراین به نظر می‌رسد اگر دولت از سهامش دست بردارد، همچنان شبه‌دولتی‌ها در این دو خودروساز حضور خواهند داشت. بااین‌حال، دیروز سران قوا با واگذاری سهام دولت در ایران‌خودرو و سایپا موافقت کردند.
زهره عالی‌پور، عضو هیئت عامل و معاونت واگذاری سهام و بنگاه‌های سازمان خصوصی‌سازی در مصاحبه با رادیو گفت: «وزارت اقتصاد مجوز واگذاری باقی‌مانده سهام دولت در دو شرکت خودروسازی را از سران سه قوه دریافت کرده است.» به گفته او، به‌موجب قانون، دولت به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند در موارد گروه یک سرمایه‌گذاری کند یا مالکیت آنها را در دست داشته باشد. در خصوص گروه دوم که صنایع بزرگ نیز شامل آن می‌شود، قانون تا جایی به دولت اجازه سرمایه‌گذاری داده است که سهمش در آن رشته در بازار بیشتر از ۲۰ درصد نشود.
سهم‌ها چقدر می‌ارزد؟
در حال حاضر ارزش سهام شرکت ایران‌خودرو در بورس ۸۳۰۰ میلیارد تومان است بنابراین ارزش بلوک ۱۴ درصدی آن در کف واگذاری و بدون در نظر گرفتن رشد ۲۰ درصدی حداقل حدود ۱۳۰۰ میلیارد تومان خواهد بود. همچنین ارزش کل سهام شرکت سایپا در بورس ۶۵۰۰ میلیارد تومان است که ارزش ۱۷,۵ درصد آن حدود ۱۱۰۰ میلیارد تومان (بدون ۲۰ درصد افزایش) می‌شود. البته خریداران سهام احتمالی ایران‌خودرو و سایپا تنها باید ۳۰ درصد این مبالغ را نقد پرداخت کنند و مابقی به‌صورت اقساط پرداخت خواهد شد، یعنی متقاضی یا متقاضیان سهام شرکت ایران‌خودرو با حدود ۴۰۰ میلیارد تومان و متقاضیان سهام سایپا با حدود ۳۵۰ میلیارد تومان می‌توانند گام اول خرید را بردارند. طبق مصوبه دولت و سازمان خصوصی‌سازی باید ۱۴ درصد از سهام ایران‌خودرو و ۱۷.۵ درصد از سهام سایپا واگذار شود. اما با توجه به اینکه حجم عرضه سهام دو شرکت ایران‌خودرو و سایپا بزرگ و بلوکی است، بعید است که کسی سهام این شرکت‌ها را به‌صورت نقد بتواند خریداری کند به نظر می‌رسد باید کنسرسیوم تشکیل شود و اگر فردی یا شرکتی هم اقدام کند احتمالاً در پشت پرده کنسرسیومی تشکیل‌شده است. بااین‌حال گزارش‌های مختلف می‌گویند که در حال حاضر سه رقیب برای خرید سهام این دو شرکت خودروسازی وجود دارد که شامل کنسرسیومی از قطعه‌سازان و یا شرکت‌های فولادی می‌شود. درحالی‌که تا چندی پیش به نظر می‌رسد فولادی‌ها برنده این واگذاری خواهند بود، اما در چند روز گذشته، وزنه خبرها بیشتر حول قطعه‌سازان چرخیده است.
ایران‌خودرو و سایپا به چه کسی می‌رسد؟
روز ملی اصناف، وزیر صنعت، معدن و تجارت به مردم وعده داد که «ایران‌خودرو و سایپا حداکثر تا پایان سال ۹۹ به بخش خصوصی واگذار می‌شوند». همان زمانی که صحبت از واگذاری سهام دولت در ایران‌خودرو و سایپا جدی شد، شایعه خریداری این سهم‌ها توسط دیگر خودروسازان و قطعه‌سازان هم مطرح شد. ابتدا این صحبت‌ها خیلی گمانه‌زنی به نظر می‌رسید تا اینکه دیروز خبری منتشر شد مبنی بر اینکه احتمال خرید ایران‌خودرو توسط گروه خودروسازی بهمن وجود دارد. صحبت خریدن سهام دولت در ایران خودرو توسط بهمن موتور در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بیشتر دیده می‌شود و کارشناسان هم چنین ماجرایی را غیرممکن نمی‌دانند. احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان در پاسخ به این پرسش که آیا احتمال خرید ایران‌خودرو توسط گروه خودروسازی بهمن صحت دارد یا خیر؟ به تجارت‌نیوز گفت: هنوز درباره واگذاری سهام ایران‌خودرو به بخش خصوصی واقعی یا گروه بهمن خبر موثقی در دسترس نیست. بنده این خبر را نه تائید و نه تکذیب می‌کنم؛ چراکه ممکن است وزیر صنعت، معدن و تجارت جلسات محرمانه‌ای را با این گروه خودروسازی برگزار کرده باشد اما سایر تشکل‌ها از جزئیات این خبر اطلاعات چندانی نداشته باشند.
ریشه بهمن‌موتور کجاست؟
گروه بهمن درواقع از شرکت‌های مصادره‌ای بعد از انقلاب است. این شرکت، سال ۱۳۳۱ تحت عنوان «شرکت سهامی ایران خلیج کو» با سرمایه اولیه ۶۰۰ هزار ریال با نوع فعالیت حمل‌ونقل ازجمله حمل‌ونقل دریایی و حق‌العمل‌کاری نمایندگی‌های تجاری تأسیس و شروع به کار کرد. سال ۱۳۳۸، شرکت با اخذ مجوز ساخت از سوی وزارت صنایع و معادن اقدام به مونتاژ وانت سه‌چرخ مزدا با ظرفیت ۲۰۰ کیلوگرم کرد و سپس در سال ۱۳۵۰ با افزایش سرمایه، حوزه فعالیتش را به ساخت و مونتاژ انواع وانت‌های مزدا تغییر داد و در همین راستا ساخت و مونتاژ انواع وانت‌های مزدا ۱۰۰۰ cc با ظرفیت ۵۰۰ کیلوگرم را به مرحله تولید رسانید. از این به بعد نام شرکت به کارخانه اتومبیل‌سازی مزدا تغییر یافت. بعد از انقلاب، «کارخانه اتومبیل‌سازی مزدا» مانند خیلی دیگر از کارخانه‌ها مصادره شد و دهه هفتاد به بنیاد تعاون سپاه رسید. سال ۸۹ بنیاد تعاون سپاه، بهمن‌موتور را واگذار کرد. در نماد گروه بهمن شنیده‌ها حاکی از خرید بلوک سهام این شرکت توسط مهر اقتصاد ایرانیان از بنیاد تعاون سپاه بود بدین ترتیب بنیاد تعاون سپاه به‌طور کامل از ترکیب سهامداری بهمن خارج شد. البته به این شکل بهمن موتور از سهامداری نظامی‌ها خارج نشد.
چراکه شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان وابسته به بنیاد تعاون بسیج مستضعفین است. سال ۹۵ اما ماجرا به‌گونه‌ای دیگر رقم خورد. گروه قطعه‌سازی کروز در مزایده‌ای بهمن موتور را از آن خود کرد. اسفندماه سال ۹۴، سه سهامدار گروه خودروسازی بهمن که مالک ۶۲,۵ درصد از سهام این شرکت بودند، در یک آگهی اعلام کردند که قصد واگذاری سهام خود را دارند. در مرحله اول مزایده هیچ‌کس برنده نشد تا اینکه در تابستان سال ۹۵ اخباری مبنی بر واگذاری این سهام به شرکت قطعه‌سازی کروز منتشر شد اما نکته جالب این اخبار این بود که این بار واگذارکننده سهام، موسسه مالی و اعتباری کوثر بود. البته پیگیری‌ها نشان می‌داد که موسسه مالی و اعتباری کوثر صرفاً از سه سهامدار سابق بهمن برای واگذاری سهام خود وکالت داشته است.
به‌این‌ترتیب در این سال، شرکت «ویسمن موتور» از مجموعه شرکت‌های تابعه گروه صنایع تولیدی کروز از خرید سهام سه شرکت مالک ۶۲,۲ درصدی سهام گروه خودروسازی بهمن خبر داد. ماجرای ورود گروه تولیدی کروز ماجرا را کمی پیچیده کرد. زمانی که گروه کروز در قالب کنسرسیومی بهمن موتور را خریداری کرد، گزارش‌های مختلفی از این وضعیت منتشر شد. خبرگزاری فارس سال ۹۵ در گزارشی دراین‌باره نوشت: «در کنسرسیومی که به رهبری شرکت ویسمن موتور (سهامی خاص) به‌عنوان برنده مزایده خرید بهمن موتور اعلام‌شده نام شرکت آراد پلاستیک نیز قرار دارد. بر اساس شواهد موجود، شرکت ویسمن موتور در بازار سهام از طریق شرکت تدبیر سرمایه آراد فعالیت می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهند، شرکت قطعه‌سازی کروز پیش‌ازاین سناریو تملک سهام خودرویی‌ها را از طریق شرکت تدبیر سرمایه آراد برای شرکت ایران‌خودرو اجرا کرده و توانسته است حدود ۱۶ درصد سهام کل ایران‌خودرو به‌عنوان بزرگ‌ترین سهامدار در ترکیب سهامداران عمده این شرکت را به دست آورد و حالا به نظر می‌رسد به دنبال به دست آوردن بلوک ۴۶ درصدی سهام سایپا پس از تملک مدیریت سهام گروه بهمن است. مجموعه قطعه‌سازی کروز که هم‌اکنون در ترکیب هیئت‌مدیره ایران‌خودرو صاحب کرسی مدیریتی است پیش‌ازاین در سال‌های ۹۲ و ۹۳ به‌طور مشخص با نام مدیران حقیقی این شرکت در ترکیب هیئت‌مدیره «خودرو» حضور داشت، اما پس از تغییر مالکیت سهام این اشخاص به نام شرکت تدبیر سرمایه آراد این رویه تغییر یافت. واقعیت این است که اگرچه مالکیت سهام مدیران کروز در ایران‌خودرو به اسم شرکت تدبیر سرمایه آراد ثبت‌شده ولی در معاملات با اشخاص وابسته این مجموعه پولی از بابت این واگذاری جابه‌جا نشده است.
از طرفی مطابق با آمار خودروسازان گروه قطعه‌سازی کروز سالانه حدود ۲۰۰۰ میلیارد تومان به ایران‌خودرو و حدود ۱۰۰۰ میلیارد تومان به سایپا انواع قطعه می‌فروشد.» علاوه بر این، بهمن ۱۳۹۵ تلاش کروز برای خرید سهام «شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران» متعلق به بانک تجارت که دارای سهام بیش از ۶۰ شرکت دیگر از جمله ایران خودرو است خبر ساز شد. سایت بازار نیوز دراین باره نوشت: «سهام شرکت سرمایه‌گذاری ملی ایران به این دلیل برای قطعه‌سازی کروز جذاب شده که نماد ونیکی دارای ۴ درصد از سهام ایران‌خودرو و دو درصد از سهام سایپا است. سهامی ایران‌خودرو به‌رغم اینکه اندک است اما به دلیل طلایی بودن می‌تواند نقش مهمی در هیئت‌مدیره و مدیریت آن خودرو داشته باشد.» سال گذشته خبرهایی منتشر شد که یکی از سرمایه گذاران عرب در گروه کروز به‌طور مستقیم قصد خرید سهام دولت در ایران‌خودرو را داشته است، اما به دلیل وجود مشکلات و مسائلی این اتفاق رخ نداده است تا اینکه الان به‌طور غیرمستقیم، گروه کروز از طریق بهمن موتور وارد بازی شده است. البته شرکت قطعه‌سازی کروز تا سال ۹۵ بین ۲۳ تا ۲۵ درصد از سهام ایران‌خودرو را در اختیار داشت و حالا اگر ۱۴ درصد سهام دولت را هم در اختیار بگیرد، بیشترین سهم را در این خودروساز خواهد داشت. به‌این‌ترتیب به نظر می‌رسد مالک سهام دولت در ایران‌خودرو، نه بهمن موتور بلکه گروه کروز خواهد بود.
فریده عنایتی، خبرنگار گروه اقتصاد سازندگی