سمیرا قاسمی/ جمعه بازار کتاب اصفهان 16 سال پيش با هدف مبادله کتاب هاي بلا استفاده شهروندان راه اندازي شد. اين بازار را مي توان از جمله بازارهايي مردم نهادي دانست که سابقه تاريخي داشته و نشانه اي از مرام اشتراکي در اداره اقتصاد مردمي را در خود و با خود دارد. اين بازار در طول عمر خود مکان هاي مختلفي را تجربه کرده است؛ از محوطه پارک شهيدرجايي تا پارکينگ طالقاني! حالا اما شوراي شهر اصفهان مصوبه کرده است که کتابهاي مستعمل بازهم بايد اسباب کشي کنند و جايي ديگر را براي حيات خود انتخاب کند؛ مقصد بعدي اما زيرگذر ميدان امام علي(ع) است!
در اينکه شوراي شهر بايد تصميم گيرنده اين انتقال باشد ترديدي نيست؛ اما يک جاي کار لنگ مي زند. همين سه هفته پيش شهرداري اصفهان از برنامه جامع شهر اصفهان با رويکرد نوين آن رونمايي کرد؛ برنامه اي که چهارچوبش بر مشارکت تمام ذينفعان در اجماع‌سازي، برنامه‌ريزي مبتني بر کنش ارتباطي، استفاده از الگوهاي مشارکتي، توجه به نيازها و دغدغه‌هاي مردم در شناسايي مسائل خرد و کلان است و ذينفعانش، نهادهاي رسمي، احزاب سياسي، تشكل‌هاي صنفي، رسانه‌ها، نخبگان، سمن‌ها و از همه مهم‌تر شهروندان اصفهاني هستند تا شهري سرزنده و پويا را به آيندگان ارمغان دهند. اما آيا انتقال جمعه بازارکتاب مي تواند اولين آوردگاه مديريت شهري براي استقرار الگوي مشارکت مستقيم ذينفعان و تفویض اختیار به آنها باشد؟.
معروف است که شخصی را نام، «بیژن بی‌جنبه» بود. گفتند: تغییرش ده، رفت و تبدیلش کرد به «کامبیز بی‌جنبه»! حکایت انتقال جمعه‌بازار کتاب اصفهان از پارکینگ طالقانی به زیرگذر میدان امام علی هم همین است.
پنجشنبه سه هفته پیش، محسن رنانی، استاد تمام دانشگاه اصفهان در نشست اعلان عمومی رویکرد جدید برنامه جامع شهر اصفهان، خطاب به مدیران شهری گفت: آیا می‌خواهید با این طرح نقطه آغازی بر یک مسیر تحول در شهر بگذارید یا همچنان قرار است یک آیین برنامه‌ریزی برگزار شود و والسلام؟ ما اکنون در بن‌بستیم و اگر به همین شکل ادامه دهیم، به‌جایی می‌رسیم که تمام انرژی‌ها، فرصت‌ها و گزینه‌های برابر سیستم تمام و بحران آغاز می‌شود. هر سیستمی که در بن‌بست قرار می‌گیرد باید تغییرات و افق‌های تازه‌ای ایجاد کند. تغییراتی که در زبان علمی به آن «پارادایم شیفت» می‌گویند. باید نگاه مدیریت شهری به برنامه‌ریزی‌ها تغییر کند و دوباره نقشه‌ها در محافل بسته، مهندسی و طراحی نشوند. آیا هنوز هم قرار نیست شهروندان ذی حقوق در طراحی نقشه‌های شهرشان دخالتی داشته باشند؟
او با شرح سه شیوه مکانیک، ارگانیک و کاتالیک برای اداره شهر، روش کاتالیک که در آن طرح‌های شهری طی یک فرایند طبیعی با مشارکت شهروندان اجرا می‌شود را برترین راه برشمرد و تغییر نگاه مدیران شهری را خواستار شد.
تصمیم گیری پشت درهای بسته
دامنه توصیه به‌جای رنانی را می‌شود به همه طرح‌های پیش و پس از برنامه جامع شهر گسترش داد و دم‌دستی‌ترین مورد، مسئلۀ جمعه‌بازار کتاب پارکینگ طالقانی است. جمعه‌بازاری که به اذعان مسئول برگزاری آن، در نصف روز، مخاطب 10 هزارنفری دارد.
غلامحسین مرادی، پنجم آبان ماه در گفت‌وگو با ایمنا اظهار کرده است: با توجه به مشکلات متعددی که به علت جانمایی این بازار در زیرزمین پارکینگ خیابان طالقانی به وجود آمده و پس از بررسی های تخصصی، از سوی شورای شهر تعیین شد که این جمعه بازار به زیرگذر میدان امام علی(ع) منتقل شود اما این انتقال هم چنان اجرایی نشده و مصوبه شورای شهر روی زمین‌مانده است. وی ادامه داده: "تغییر مکان بازار اتفاق فرخنده‌ای است و بنده هم پیشنهاد دادم زیرگذر میدان امام علی (ع) تبدیل به بازاری هفتگی شود و هر روز هفته یک بازار در آنجا برپا کنیم که بر اساس این طرح روزهای شنبه مختص بازار صنایع‌دستی، یکشنبه فرهنگی مذهبی، دوشنبه بازار تولیدات زنان سرپرست خانوار، سه‌شنبه تولیدات جامعه معلولین، چهارشنبه بازار بهداشت و سلامت و پنجشنبه مختص مناسبت‌های مختلف است."
هرکسی که گذرش یک‌بار به زیرگذر میدان امام علی افتاده باشد، حتماً جز آن گل‌های زیر اتوبانی، آلودگی شدید و تهویه نامناسبش را هم به خاطر می‌آورد و از تصور برگزاری بازار هفتگی در آن خطه خاکستری وحشت می‌کند. اجرایی شدن پیشنهادی که پشت درهای بسته ارائه شده باشد، جز پشت پا زدن به توصیه دکتررنانی و اصرار بر داشتن نگاه معیوب مکانیکی به مسائل شهری چه می تواند باشد؟
خبرگزاری شهرداری اصفهان البته، پیش از اعلام نظر غلامحسین مرادی، طی گزارشی با تیتر "چشم‌پوشی قانون در زیرزمین" ذره‌بین خود را بر آسیب‌های جمعه‌بازار کتاب در پارکینگ طالقانی گذاشته بود و با نوشتن جملاتی مثل "در همهمه جمعیت بوی کاغذ آخرین چیزی است که به مشام می‌رسد" و " اینجا همه برای خرید کتاب نیامده‌اند" از آن‌همه شور و شوق دوستداران کتاب، "بیماران رهاشده پیر و جوان جنسی" اش را دیده و شایسته تعقیب شناخته بود. این گزارش درنتیجه، جمعه‌بازار کتاب اصفهان را محلی برای سوداگران کتاب و مکانی ایمن برای متجاوزین به حریم شخصی نوامیس مردم نامیده و انتقال آن به محلی مناسب را باعث ایجاد تغییر و تحولی بنیادین در ماهیت فعلی آن عنوان کرده بود اما چه کسی تضمین می‌دهد بیماران رهاشده پیر و جوان جنسی و سوداگران کتاب، زیرگذر میدان امام علی را پیدا نکنند؟ در آن مه غلیظ دودآلود، امکان خواندن نام کتاب هم دشوار است چه رسد به تشخیص این جرائم.
انتخاب های دیگر
بهتر است برنامه ریزان، برای تعیین مکان این جمعه‌بازار پرمخاطب، گذر فرهنگی چهارباغ را هم به گزینه‌های روی میز خود اضافه کنند. به‌راستی، گذری که در چشم به هم زدنی پس از سنگ‌فرش شدن به محاصره صندلی و سایبان‌های سرخ کوکاکولا درآمده، برای یک نصف روز جمعه ظرفیت پذیرایی از ده هزار مخاطب کتاب‌خوان را ندارد؟
نزدیکی چهارباغ به پارکینگ طالقانی مهم‌ترین حسن این گزینه است و روشنایی روز، عدم تردد ماشین و حضور چشم ناظر هزاران عابر این گذر فرهنگی از دیگر مزایای آن. ناگفته نماند که پیش از انتقال جمعه‌بازار کتاب اصفهان به پارکینگ طالقانی، پارک شهید رجایی محل تجمع کتاب‌فروشان بوده و تنها علت تغییر مکان آن، نداشتن سقف و سرپناه عنوان‌شده است. با توجه به این امر، فضای سرپوشیده سرای تازه‌ساز هشت‌بهشت در چهارباغ که طی روزهایی از سال در اختیار نمایشگاه‌های صنایع‌دستی قرار می‌گیرد نیز برای برگزاری جمعه‌بازار کتاب گزینه خوبی است و می‌تواند پای مردم را برای نصف روز هم که شده به این بازار راکد باز کند.
درنهایت، بهتر از همه این است که تصمیم گیران شهری در مسئله تغییر مکان جمعه‌بازار کتاب به شیوه کاتالیک عمل کرده و در یک فرایند طبیعی، ذی‌نفعان آن را در تعیین مکان آینده این بازار دخیل کنند.
مسئول برگزاری جمعه‌بازار کتاب اصفهان در بخشی از حرف‌های خود اعلام کرده که برپایی این جمعه‌بازار برای شهرداری هیچ‌گونه سودی ندارد و تمام درآمد حاصل از آن، صرف ارائه خدمات می‌شود. شرح این خدمات جایی درج نشده اما در سال 1392 میزهای درسی این جمعه‌بازار به ازای پنج هزار تومان و میزهای غیردرسی آن به قیمت سه هزار تومان در اختیار کتاب‌فروش‌ها قرار می‌گرفته، قیمت کنونی آن بین 10 تا 12 هزار تومان است. اگر این مبلغ برای ساماندهی جمعه‌بازار پرمخاطب کتاب اصفهان کم است، می‌توان یک قیمت مناسب که هم به رفع مشکلات فعلی این جمعه‌بازار قد بدهد، و هم ذی‌نفعان آن را راضی نگه دارد و هم شهرداری را از برگزاری این بازار هفتگی منتفع کند برای آن تنظیم کرد.
درهرصورت، پیش چشم داشتن این نکته ضروری است که زیرگذر میدان امام علی، محلی برای عبور ماشین‌هاست، نه توقف کسانی که در این آشفته‌بازار، هنوز هم برای کتاب ارزش قائل‌اند.