اردیبهشت متفاوت سال 97 از لحاظ بارش تقریبا برای همه یک پرسش را به وجود آورد. این پرسش که آیا ابرها بارور شده بود؟ به گفته مدیر مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها، کلیه بارش های اردبیهشت ماه، بدون دخالت در ابرها اتفاق افتاده و ارتباطی با ماجرای بارورسازی ابرها نداشته است. فرید گلکار، در عین حال تاکید دارد که باروری ابرها یکی از ارزان‌ترین روش‌های تولید آب در جهان به حساب می‌آید و هیچگونه آثار منفی زیست محیطی نیز در آن مشاهده نشده است. آنچه می خوانید بخشی از گفت وگوی مفصل با اوست.
آیا می‌توان نتیجه گرفت که باروری ابرها هیچگونه اثری بر کاهش بارش بر مناطق پایین‌دستی ندارند؟
از زمانی که باروری ابرها شروع شد، همواره ادعاهایی در مخالفت با آن نیز مطرح بوده است. اما چه از نظر فیزیکی و چه از نظر آماری هیچکدام از مدعیان نتوانسته‌اند اثبات کنند که باروری ابرها اثر منفی بر پایین‌دست می‌گذارد و تقریبا اثبات شده که اگر اثری هم داشته باشد بسیار کم و قابل چشم‌پوشی است. در ایران نیز مرکز باروری که در استان یزد مستقر است و سابقه اجرایی تقریبا 20ساله دارد، بسیاری از پروژه‌های خود را در اصفهان و فارس اجرا می‌کند. استان یزد به دلیل جهت وزش باد، پایین‌دست فارس و اصفهان محسوب می‌شود و پروژه‌های اجرایی در فارس و اصفهان اثرات منفی بر بارش‌های یزد نداشته است.
یکی از دیگر مسائلی که همواره پیرامون بارورسازی ابرها مطرح شده است، هزینه اجرای این روش است. افکار عمومی تقریبا ایده‌یی در این باره ندارد. آیا بارورسازی ابرها در قیاس با دیگر روش‌های تامین آب در ایران همچنین در جهان گران محسوب می‌شود؟
باروری ابرها یکی از ارزان‌ترین روش‌های تولید آب در جهان به حساب می‌آید. مثلا در کشور خودمان اگر بخواهیم آب را شیرین کنیم حتی در خلیج گرگان که آب خیلی شوری ندارد به ازای هر متر مکعب دست‌کم 3هزار تومان هزینه متحمل می‌شویم که باید هزینه مضاعفی نیز برای انتقال آب شیرین در نظر گرفت. حال اگر اثرات زیست‌محیطی چنین اقداماتی را نیز در نظر بگیریم، هزینه‌های جبران خسارات وارده کمترین مقوله‌یی است که باید مورد محاسبه قرار بگیرد. هزینه شیرین کردن آب در خلیج فارس حتی بیشتر از گرگان و حدود 4هزار و حتی 5هزار تومان به ازای هر متر مکعب است. این درحالی است که باروری ابرها کمتر از 50 تومان به ازای هر متر مکعب هزینه دارد.
با این تفاسیر چرا در این مناطق دست به بارورسازی ابرها زده نمی‌شود.
باروری ابرها محدودیت‌هایی نیز دارد. مثلا باید منتظر آمدن ابر ماند. اما به هر حال، باروری ابرها ارزان‌ترین روش استحصال آب است. باروری ابرها از این نظر نیز منحصر به فرد است که تنها روش تولید بدون واسطه آب شیرین است. باقی روش‌ها، حتی شیرین کردن آب دریا نیز در حقیقت منتقل کردن آب و تغییر شکل آن به شمار می‌رود اما در باروری ابرها، از رطوبت موجود در جو، آب شیرین تهیه می‌شود.
هر بار باروری ابرها چقدر هزینه به دنبال دارد؟
هر بار پروازی که انجام می‌دهیم در حدود 150میلیون تومان هزینه دارد که بخش عمده هزینه آن صرف کرایه هواپیما می‌شود. این رقم به نسبت آورده آن، بسیار کم است. در دنیا نسبت سود به هزینه باروری ابرها 20 به یک است، ولی وقتی آثار غیرمستقیم آن را هم محاسبه می‌کنند، این نسبت 49 یا 50 به یک می‌شود. در ایران، ما دقیقا به همین اعداد و حتی بهترش نیز رسیده‌ایم. در ایران نسبت سود به هزینه باروری ابرها، کمتر از 20 به یک نیست، بلکه خیلی بیشتر است.
آیا می‌توان محاسبه کرد که بارش‌های ناشی از باروری ابرها در چه مناطقی و در چه گستره‌یی از زمین اتفاق می‌افتد؟
وقتی مواد باروری ابرها در آسمان رها می‌شوند، تقریبا 15 الی 20 دقیقه پس از آن، بارش شروع می‌شود. اثر آن نیز بیش از یک ساعت و نیم الی 2 ساعت پایدار نخواهد بود. اگر بعد از 2 ساعت، یک بار دیگر ابرها را بارور کنیم، باز هم به مدت یک ساعت و نیم الی 2 ساعت بارش خواهیم داشت. در رابطه با گستره سرزمینی، شرایط مختلفی دخیل است. اگر یک سامانه مثلا 40 کیلومتر در ساعت سرعت داشته باشد، در آن یک ساعت و نیم الی 2 ساعت زمان بارش، در 60 الی 80 کیلومتر از منطقه باران می‌بارد. حال محاسبه مساحت تحت پوشش بارش، بستگی به این دارد که خود ما چه عرضی از ابر را بارور کرده باشیم.
چندی پیش مسائلی در این خصوص مطرح شد که قرار است اجرای باروری ابرها به سازمان‌ها و نهادهای خاصی محول شود و این شایعه قوت گرفت که گویا در پروژه‌های باروری نوعی انحصار شکل گرفته است. حال، لطفا پاسخ دهید که آیا شرکت‌های خصوصی می‌توانند وارد حوزه باروری ابرها شوند؟ و اینکه نقش سپاه در بارورسازی ابرها دقیقا چیست؟
ما در سال گذشته در تهیه ابزار مشکلاتی داشته و با کمبود امکانات روبه‌رو بودیم. این مسائل سبب شد نتوانیم قراردادهای لازم را منعقد کنیم. در این شرایط سپاه پیشنهاد داد که ابزار، تجهیزات و امکاناتش را در اختیارمان قرار دهد تا بتوانیم پروژه‌ها را پیش ببریم. لازم به ذکر است که سپاه در این زمینه همراهی زیادی کرد. تا به حال بحثی مبنی بر اینکه باروری را آنها انجام دهند، نبوده است و صرفا ابزار و امکانات را دراختیار ما قرار داده‌اند. درخصوص ورود بخش خصوصی نیز باید گفت روی کاغذ این امکان وجود دارد اما الزاماتی برای آن باید فراهم شود. بحث باروری ابرها در ایران همواره یک بحث ملی بوده و تولید آب در انحصار دولت قرار دارد. درواقع مسوول تامین آب کشور وزارت نیرو است. به‌همین واسطه تاکنون جذابیت اقتصادی برای بخش خصوصی در بارورسازی ابرها تعریف نشده است. بنابراین تاکنون، تنها مشارکت بخش خصوصی در بحث باروری ابرها همان دو فروند هواپیمایی است که ما از آنها کرایه می‌کنیم. اگر روزی شرکتی هم بخواهد وارد این مباحث شود، طبیعتا تحت نظارت ما می‌تواند این کار را انجام دهد. اما فعلا در شرایط و قوانین کشور بستر مناسبی برای ورود بخش خصوصی مهیا نشده است.
آیا در رابطه با آثار زیست‌محیطی باروری ابرها هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد؟
باروری ابرها مسیری بسیار طولانی را طی کرده است. استانداردهای زیست‌محیطی امریکا خیلی بالا هستند و این کشور سال‌های زیادی درباره مسائل زیست‌محیطی تحقیق کرده است. آنان هم مقالات، هم اسناد و هم کتاب‌هایی را در مورد اثرات احتمالی زیستی‌محیطی باروری ابرها منتشر کرده‌اند. تاثیر باروری روی آب، خاک، گیاهان، حیوانات، ماهی‌ها و انسان همگی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. حتی کارکنانی که با این مواد سر و کار دارند نیز مورد آزمایش و تحقیق گسترده‌یی قرار گرفته‌اند و هیچگونه آثار منفی ملموسی که قابل اندازه‌گیری باشد پیدا نشده است.
آن‌طور که مشخص است از نظر شما باروری ابرها راهی مطمئن و مناسب برای تامین آب در ایران است، اما در مقابل به نظر می‌رسد استفاده از آن چندان رونق ندارد. مانع اصلی در کجاست؟
در حوزه بارورسازی ابرها تقریبا از تمام حوزه‌های جامعه افراد به خود اجازه اظهارنظر می‌دهند. این اظهارنظرهای غیرکارشناسی و غیردقیق از طرف سازمان‌های غیرمسوول و ناآگاه، لطماتی به سیستم می‌زند که غیرقابل جبران است. همین حالا یک سازمان که نامش را نمى‌توانم ببرم مکاتباتی را با سازمان محیط‌زیست، مبنی بر اینکه باروری ابرها آنچنان خطرناک و سمی است که فاجعه به بار می‌آورد، انجام داده است. همین اظهارات ناآگاهانه و غیرمسوولانه باعث شد ما چندین روز به‌صورت فشرده وقت بگذاریم تا دوستان را با اسناد و مدارک بسیار زیاد و معتبر قانع کنیم که چنین ادعاهایی واقعیت ندارد. این اتفاقات بسیار آزاردهنده و مانع پیشرفت ما در مسیر اصلی خودمان است. متاسفانه اکنون بزرگ‌ترین چالش ما در باروری ابرها، نه آن کار اصلی که قاعدتا باید انجام دهیم، بلکه حل‌و‌فصل کردن مشکلاتی است که براساس اطلاعات غلطی که عده‌یی مطرح می‌کنند به‌وجود می‌آید.
