هشدارهایی که به ویژه از سال گذشته از ریزش یکباره اصفهان داده شد که اگر برداشتها از آبخوان دشت اصفهان-برخوار همچنان ادامه یابد، اصفهان تا 10 سال دیگر جایی برای سکونت نخواهد بود و فرونشست زمین منازل مسکونی، بناهای تاریخی، زیرساختها و تأسیسات این شهر را خواهد بلعید و اصفهانیها ناچار به مهاجرت میشوند. اما چندی پیش جانثاری- معاون سیاسی امنیتی استانداری اصفهان عنوان کرد که «اگر اهمیت موضوع جمعیت درک شود قطعاً اهمیت آن از فرونشست زمین برای ما مهمتر است». درست یک روز بعدازاین صحبت، حفره بزرگی در خیابان آپادانای اصفهان پدیدار شد. اگرچه این نخستین اتفاق امسال نبود و هشتم فروردینماه نیز خیابان آمادگاه اصفهان به دلیل نشست زمین مسدود شد. پنجشنبه هفته گذشته هم نشانههایی از نشست زمین در خیابان حکیم نظامی نمایان شد.
تکذیب فرونشست زمین
اگرچه منصور شیشه فروش-مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با تکذیب فرونشست زمین، هر سه این حوادث را به دلیل شبکه فرسوده فاضلاب اصفهان اعلام کرد که « ۳۰۰ کیلومتر از شبکه فاضلاب شهر اصفهان به دلیل قدمت۵۰ ساله، فرسودگی و خوردگی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین نیاز به بازسازی دارد و طی سالهای اخیر ۱۰ کیلومتر از شبکههای مناطق مرکزی و جنوب شهر بازسازیشده است که نیاز است شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور اعتبارات لازم برای بازسازی شبکههای اولویتدار فرسوده را به استان اصفهان اختصاص دهد». پیش تر بهرام نادی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نجفآباد با تأکید بر اینکه آثار فرونشست زمین در نقاط مختلف این شهر کشیده شده است به "نوسان" گفته بود: امروز آثار فرونشست را میتوان بهصورت نمونه در سازههایی از پایانه امیرکبیر نیز مشاهده کرد. مدلهای عددی و نتایج قرائت دورسنجی از ماهوارهها و ... نشان میدهد که فرونشست زمین در اصفهان اتفاق افتاده و ادامه این روند، بهطورقطع اثرات مخرب بر سازهها، تأسیسات زیربنایی، سازههای تاریخی، محیطزیست و زندگی شهروندان خواهد داشت. به گفته این دکتری عمران و ژئوتکنیک، فرونشست زمین میتواند سبب بروز ترک در ساختمانهای مصالح بنایی، چرخش ساختمانهای بتنی و فولادی، افزایش تنش در تأسیسات شهری همانند لولههای گاز و ... شود و اگر برخی اصرار بر سادهانگاری اثرات این پدیده دارند باید علاوه بر بررسی دقیق نرخ افت سالانه سطح آب زیرزمینی و فرونشست، اثرات مخرب آن بر سازهها، تأسیسات زیر بنایی، سازههای تاریخی، محیطزیست را مشخص و راهکار مناسب کاهش و حذف این پدیده مخرب را در برنامهریزیهای کلانشهری در اولویت قرار دهند.
مدیرکل سازمان زمینشناسی استان اصفهان درباره ریزش اخیر خیابان آمادگاه و آپادانا و حکیم نظامی اصفهان، میگوید: معتقدم خاک در آب حل شده و خاک از طریق مجرای قبلی فاضلاب، بهنوعی از بین رفته و این شرایط موجب چالههای بزرگی در خیابان آپادانا، آمادگاه، حکیم نظامی و دیگر خیابانهای اصفهان شده است. به گفته رضا اسلامی، در بررسی دو اتفاق اخیر باید دید که شکست لوله به چه علت بوده است و باید دید که آیا تمام لولهها و زیرساختهای اصفهان قدیمی است و آیا ریزشهای متفاوت در خیابانهای مختلف شهر همچون جی، احمدآباد و ... به این دلیل است. او با انتقاد بر اینکه تا چه زمانی مسئولان هر ریزش و فروریزشی را ناشی از نشست و ترکیدگی لوله عنوان میکنند، درحالیکه متأسفانه در هر یک از این اتفاقات حجم وسیعی زیرزمین خالی شده و گویا انگار تمام خاکها تبخیر شده است. در این اتفاقات، نشست لولههای آب و فاضلاب بهمرور با حل شدن خاک در آب، موجب فرسایش خندقی و تونلی شده و سطح زمین پر و آسفالت و زیر زمین خالی میشود.
اسلامی با بیان اینکه در اتفاقات اخیر ریزش خیابانهای اصفهان، معتقدم که نشت آب به تنهایی نمیتواند به علت پوسیدگی لولههای آب شود و یکی از اثرات فرونشست زمین آسیب رساندن به خطوط انتقال آب، گاز و سوخت است؛ به این شکل که از محل اتصال لولهها به علت اختلاف تنش در دوسویه آن، کشش ایجاد شده و از محل اتصال نشت آب یا فاضلاب صورت میگیرد که نمونه بارز آن نشت لولههای گاز در فرونشست شهر دامنه در سال ۱۳۹۴ که باعث انفجار و آتشسوزی در آن منطقه بود. به عقیده مدیرکل سازمان زمینشناسی اصفهان، آثار فرونشست انتخابی و گزینشی عمل نمیکند اگر این پدیده اتفاق بیفتد ممکن است سازه نوساز یا حتی ۴۰۰ ساله را هم از بین ببرد. باید قبول کرد هر آنچه در دشت اصفهان- برخوار است دیر یا زود تحت تأثیر فرونشست زمین قرار میگیرد و امکان دارد در برخی مناطق آثار فرونشست با شدت بیشتر و گاه کمتر باشد و ممکن است این نمادها یک ساختمان، تأسیسات خطوط برق، آب و گاز، فرودگاه، پالایشگاه و یا پلها و بناهای تاریخی باشد.
علت این شکستگیها؟
او با اعتقاد بر اینکه تا زمانی که از آبخوان اصفهان- برخوار برداشت داشته باشیم بدون آنکه تغذیهای صورت بگیرد شاهد فرونشستهای موضعی و به اصلاح فروریزش هستیم به "نوسان" میگوید: در حال حاضر ما 65 درصد منابع آبی آبخوان را مصرف کردهایم و تنها 35 درصد موجودی بانک آب این آبخوانی که در حال حاضر شرب جمعیت دو و نیم میلیون نفری شهر اصفهان بدان وابسته است، باقیمانده که هر چه به عمق برویم از کیفیت آن کاسته خواهد شد و حتی دیگر برای کشاورزی مناسب نخواهد بود چه برسد برای تامین آب شرب!. اسلامی با تاکید بر اینکه دشت اصفهان برخوار در حال فرونشست است، توضیح میدهد آخرین نرخ سالیانه فرونشست آن در سال 1400 که توسط دستگاههای GPS دو فرکانس به دست آمده بیشینه نرخ ۱۸۵ میلیمتر را در مناطق شمالی اصفهان محاسبه کرده است.
او تاکید میکند: آنچه طی بیست روز در مناطق مرکزی اصفهان خیابانهای آمادگاه شرقی، آپادانا و نظر اتفاق افتاد، فوق سه فروریزش که کارشناسان آب و فاضلاب علت آن را نشت آب حاصل از پوسیدگی خطوط لوله فاضلاب عنوان کردند، اما موضوعی که جای سؤال و مورد مناقشه است، علت این شکستگیها چه میتواند باشد. به گفته این کارشناس، یکی از اثرات فرونشست زمین آسیب رساندن به خطوط انتقال آب، فاضلاب، گاز، سوخت و هر آنچه در زیر دشتی که تحت تأثیر فرونشست باشد، است و معتقدیم به علت اختلاف تنش موجود در این دشت، مناطق شمالی اصفهان به دلیل ضخامت زیاد آبرفت ریزدانه نشست بیشتری میکند و مناطق جنوبی به دلیل ضخامت کم آبرفت که در این مناطق عموماً بین 30 تا 40 متر است و عمده آن از رسوبات دانهدرشت که معمولاً نشست در آنها بسیار کم است، موجب ایجاد کششی میشود و این خطوط از محل اتصالات خود که نقاط ضعف آن است گسیخته میشوند البته به دلیل تغییر سطح رسوبات زیر خطوط نیز که به علت نشستهای نامتقارن روی میدهد این خطوط شکسته میشوند. درهرحال علت اصلی این موضوع فرونشست زمین در اصفهان است.
مطالعات کارشناسان نشان میدهد که اصفهان بیش از ۱۰ سال برای تأمین آب فرصت ندارد. سازههای مختلفی بر روی دشت اصفهان قرار دارد که بهطور متوالی تحت اثر فرونشست زمین قرار دارند و لازم است اثرات فرونشست بر روی آنها بررسی شود. محاسبات و تحلیلهای صورت گرفته نشاندهنده اثر نامطلوب فرونشست بر ساختمانها ازجمله بر سازهها و بناهای تاریخی است.