سجاد خداکرمی: در هفته‌های اخیر با فزونی‌گرفتن روزافزون ارزش بازار سرمایه که با تعبیر یورش نقدینگی می‌توان از آن یاد کرد، شاهد رشد قیمت‌ها در دیگر بازار‌ها همچون بازار خودرو، مسکن، ارز، سکه و طلا نیز هستیم. بازار‌هایی که اگرچه عمدتا و به فراخور مدتی است دچار رکود هستند اما به جهت بارش شدید ابر نقدینگی بر سر آنها، تا جایی که حتی سرریز این نقدینگی از بازار سرمایه به این بازار‌ها را نیز سبب شده، در کنار آنچه کارشناسان اقتصادی از آن به‌عنوان رکود تورمی یاد میکنند، دلیلی است تا شاهد شرایط این‌چنینی و صعود قیمت‌ها در این بازار‌ها باشیم.
بازار‌ها در روز‌ها و هفته‌های گذشته
در بازار ارز، دلار هفته گذشته را با نرخ ١٥هزار و ٦٠٠ تومان آغاز کرد اما روزگذشته این ارز در بازار آزاد ١٦هزار و ٦٠٠ تومان قیمت خورد. یورو دیگر ارز رایج نیز در روز شنبه ١٣ اردیبهشت ١٧هزار تومان در بازار آزاد مبادله شد اما روز گذشته این ارز نیز با افزایش قیمت نزدیک به هزار تومانی ١٧هزار و ٩٠٠ تومان قیمت خورد.
در بازار طلا و سکه، هرگرم طلای ١٨گرمی در آغاز هفته گذشته ٦٣٤هزار و ٩٠٠ تومان معامله شد ولی روز گذشته به نرخ ٦٦٩هزار و ٥٠٠ تومان رسید. سکه امامی نیز در این بازار هفته گذشته نرخ ٦میلیون و ٣٩٤هزار تومان را پشت سر گذاشت و روز گذشته به ٧میلیون و ٢هزار تومان رسید.
بر اساس آخرین داده‌های آماری، میانگین نرخ هر مترمربع مسکن در پایتخت با آنکه در فروردین‌ماه با کاهش روبه‌رو بود اما با این حال در نیمه اول اردیبهشت‌ماه سال‌جاری با رشد قیمت روبه‌رو بود تا جایی که به نزدیکی‌های مرز ١٦میلیون تومان نزدیک شد و نسبت به میانگین نرخ مسکن در سال ٩٨ که حدود ١٥میلیون تومان بود، رشد نشان داد.
بازار خودرو نیز که طی روز‌ها و هفته‌های اخیر رشد جدی به خود گرفت و به‌طور میانگین ١٠ تا ٤٠میلیون تومان افزایش قیمت به خود دید، هرچند با اقدامات وزارت صمت و زیرمجموعه‌های آن سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان، شورای رقابت و ستاد تنظیم بازار و درنهایت قیمت‌گذاری جدید برای برخی خودرو‌های پرتیراژ خودروسازانی چون ایران‌خودرو و سایپا از شیب رشد قیمت در آن کم شد، اما با این‌همه رشد قیمت‌ها به صورت میانگین ٥ تا ٣٠میلیون تومانی در این بازار دیده می‌شود. و در آخر بازار سرمایه هم طی هفته‌های گذشته رکوردشکنی خود را از ابر کانال‌های ٧٠٠هزار، ٨٠٠هزار و ٩٠٠هزار واحد به ثبت شکستن رکورد ابر کانال یک‌میلیون واحد در شاخص کل رساند و شیب افزایشی خود را کمابیش حفظ کرده است. شیبی که در بخش قابل توجهی از بازار به سبب تناسب‌نداشتن میان سودآوری شرکت‌های بورسی با قیمت گزاف سهام آنها پدید آمده است.
چرایی این اوج‌گیری‌ها
پیش از هر چیز نکته مبرهن آن است که دولت‌ها برای بهبود وضع اقتصادی سیاست‌های پولی و مالی متفاوتی را درنظر می‌گیرند. اما آنچه باید بدانیم این است که در شرایط رکودی اقتصاد نیز سیاست‌های متفاوتی اعمال می‌شود و در کشورمان عمدتا این‌گونه بوده که درچنین شرایطی دولت تلاش می‌کند تا با افزایش عرضه پول، منابع لازم برای به راه‌افتادن چرخ تولید را در اختیار بنگاه‌ها قرار دهد تا بتوانند با سرعت بیشتری به تولید کالا و خدمات بپردازند. اما به سبب آنچه اصطلاحا اقتصاددانان از آن به‌عنوان «نشت پول» یاد میکنند، این افزایش نقدینگی توسط دولت منجر به بروز تورم در اقتصاد می‌شود و از بازار‌های گوناگون سر بر می‌آورد.
اقتصاددانان می‌گویند درچنین شرایطی دولت باید تلاش کند تا با نظارت گسترده، نقدینگی را به سمت فرآیندهای تولیدی هدایت کند تا در میان‌مدت با افزایش تولید کالا و خدمات، تورم ناشی از رشد نقدینگی را کاهش دهد. اما اگر این امر صورت نپذیرد، این نقدینگی به سمت بازار‌هایی چون بازار ارز، طلا، مسکن، خودرو و دیگر بازار‌ها هجوم می‌برد، بازار‌هایی که بخشی از آنها قابل مدیریت هستند اما بخش بزرگ‌تر مدیریت سخت‌تری می‌طلبند، اما این تمام ماجرا نیست و نقدینگی این امکان را نیز خواهد یافت که به بازار‌های خاکستری یا سیاه نیز روانه شود، بازاری چون بازار قاچاق. همچنین کارشناسان اقتصادی معتقدند درصورتی که نقدینگی موجود در بازار به سمت تولید هدایت نشود و به بازار‌ها هجوم ببرد، علاوه بر اینکه به دلیل افزایش حجم نقدینگی کشور دچار تورم می‌شود، بلکه با خود رکود را هم به همراه خواهد آورد که به این فرآیند رکود تورمی گفته می‌شود. عبارتی که امروز با آن می‌توان شرایط بازار‌ها را تحلیل کرد.
تلنبار نقدینگی
در توضیح این موارد و پیوند آنها با افزایش قیمت‌هایی که هفته‌ها و روز‌های اخیر در بازار‌ها دیده می‌شود، سید عبدالحسین ساسان، اقتصاددان و عضو بازنشسته هیأت عملی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «نقطه شروع روند، تورم پولی است که محصول اقدامات دولت برای تعدیل کسر بودجه است؛ اقداماتی چون افزایش پایه پولی و حتی چاپ پول. اما پس از مدتی این تورم پولی تبدیل به تورم هزینه‌ای می‌شود،
تورمی که حتی اگر مدیریت شود باز هم تأثیر خود را خواهد گذاشت و منجر به افزایش نرخ‌ها در بازار‌ها می‌شود.»
این اقتصادخوانده در دانشگاه آمریکن ایالت واشنگتن دی‌سی آمریکا در ادامه با بیان اینکه بازار سرمایه نقدینگی بسیاری به خود جلب کرده است، می‌افزاید: «به این سبب که نقدینگی بسیار بالایی در کشور وجود دارد، این نقدینگی از بازار بورس فراتر رفته است و در دیگر بازار‌ها چهره‌نمایی می‌کند.»
او دلیل این نقدینگی فزاینده را بی‌انضباطی مالی نهاد دولت و بی‌نظمی بودجه‌ای می‌داند و معتقد است دولت‌های گوناگون در ایران به فراخور مبتلابه این موضوع بوده‌اند. عبدالحسین ساسان، می‌افزاید: «امروز نقدینگی در کشور تلنبار شده است و بازار سرمایه هم حریف این حجم از نقدینگی نیست و شاهد سر برآوردن آن در دیگر بازار‌ها هستیم که به نظر تشدید خواهد شد.»
این استاد نمونه دانشگاه اصفهان درنهایت با بیان اینکه بازی با نرخ بهره و کاهش آن روند سرریز نقدینگی به بازار‌ها را تشدید می‌کند، گفت: «با این اقدام کنترل بازار‌ها سخت‌تر و با وضع فعلی پول‌ها به تدریج از بانک‌ها خارج می‌شود. دلیل آن هم نه‌تنها کاهش بهره بانکی و سودآوری پایین آنها خواهد بود بلکه موضوع افزایش تورم نیز دلیل مشددی است که سبب می‌شود مخاطبان بانکی کاهش یابند و جذب بازار‌ها شوند.»
ترس از کاهش هرچه بیشتر قدرت خرید پول
اسفندیار جهانگرد دیگر اقتصاددانی است که درباره دلایل چرایی جهش فعلی قیمت‌ها در بازار معتقد است: «این جهش به سبب تزریق پول بسیار از سوی دولت به اقتصاد طبیعی است و به لحاظ روانی هم انتظار برای افزایش قیمت‌ها ایجاد کرده است.»
این عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی تهران در ادامه با اشاره به اینکه در کنار افزایش نقدینگی، بالا رفتن هزینه تولید نیز سبب افزایش تورم شده و این دو، شرایط فعلی را برای بازار‌ها رقم زده‌اند، می‌افزاید: «تحریم‌ها دست‌به‌دست تورم رکودی فعلی اقتصاد داده است و در کنار آنها روند رشد منفی صادرات غیرنفتی سبب شده تا این همه روزگار ناخوشی برای اقتصاد کشور رقم بخورد و عامل افزایش نرخ ارز‌ها شود که این خود منجر به افزایش نرخ در دیگر بازار‌هاست.»
او با اشاره به تأثیر پذیرفتن بازار طلا از بازار ارز خاطرنشان می‌کند: «افزایش نرخ ارز هم‌زمان شده با افزایش اونس جهانی طلا و این دو، نرخ طلا را افزایش داده و این افزایش قیمت در بازار طلا و سکه در کنار دیگر عوامل بر دیگر بازار‌ها هم تأثیرگذار است.»
عضو پیشین هیأت علمی پژوهشکده علوم اقتصادی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه یادآور شد: «رکود حاکم بر بازار‌ها رکود تورمی است و مردم نباید گمان کنند به سبب کاهش نسبی تقاضا قیمت‌ها نیز کاهشی باشد، بلکه مجموعه عوامل پیش‌گفته نردبانی است زیر پای قیمت‌ها در بازار‌های گوناگون.»
جهانگرد درنهایت گفت: «وقتی تورم از سوی بانک مرکزی در حدود ٤٠ درصد اعلام می‌شود به معنی کاهش قدرت خرید ریال یا نقدینگی بازار است و مردم از ترس کاهش بیشتر ارزش سرمایه‌های ریالی و غیرریالی خود به بازار‌ها هجوم می‌برند و همین سبب بی‌ثباتی در بازار‌ها و افزایش نرخ‌ها می‌شود.»
آنچه در میان گفته‌های این دو اقتصاددان و دیگر کارشناسان اقتصادی در این روز‌ها به نظر قابل توجه است روند فزاینده نقدینگی و تورم و در نتیجه آن بی‌ثباتی است که این جریان نقدینگی به خود گرفته که نتیجه آن را در صعود قیمت‌ها در بازار‌های گوناگون مشاهده می‌کنیم. همچنین غالب این کارشناسان هشدار می‌دهند اگر دولت هرچه زودتر برای رکود تورمی حاکم چاره‌اندیشی نکند نتایج ناخوشایند آن فراتر از این افزایش نرخ‌ها، بازار‌ها را در بر خواهد گرفت.