اوراق اختیار فروش تبعی را می‌توان نوعی از اختیار فروش رایج در بازارهای مالی اروپایی دانست که در آن به خریدار این اوراق اجازه می‌دهد تا دارایی پایه اختیار که در واقع یکی از سهام پایه است را با توجه به قیمت سهام در زمان عرضه اوراق و قیمت اعمال، بیمه کند. در نتیجه این اقدام به‌نوعی کسب بازدهی برای سرمایه‌گذار تضمین می‌شود که می‌توان گفت این اوراق به‌نوعی بیمه سهام هستند. لازم به ذکر است که عرضه‌کننده این اوراق شرکت (ناشر) و یا سهامدار عمده است که هدف آنها ایجاد تضمین و اطمینان نسبت به سهام است. در ایران البته شیوه انتشار این اوراق با اندکی تفاوت نسبت به دیگر بازارهای جهان انجام می‌شود. در ایران به منظور خرید اوراق اختیار باید خریدار سهام پایه (سهامی که بابت آن اختیار فروش تبعی منتشر می‌شود) را در اختیار داشته باشد. اگر فرض کنیم که قرار است اوراق اختیار فروش تبعی برای سهام شرکتی در تاریخ معینی منتشر شود، قبل از اینکه خریدار اقدام به خرید اوراق اختیار کند باید سهام آن شرکت را در سبد خود داشته باشد و این اولین تفاوت بین اوراق اختیار در ایران با سایر کشورهای دنیاست. مثلا اگر خریدار می‌خواهد تعداد ۵۰ هزار اوراق اختیار شرکتی را داشته باشد باید قبل اعمال دستور خرید این اوراق، تعداد ۵۰ هزار سهم از سهام این شرکت را در پرتفوی خود داشته باشد. البته طی ماه‌های اخیر اصلاحاتی نیز در این زمینه‌ها انجام گرفته است. سال گذشته نیز این اوراق در آستانه ریزش بازار سرمایه برای برخی نمادها منتشر شد که البته با استقبال چندانی مواجه نشده بود.
اصلاح دستورالعمل اوراق فروش تبعی
استفاده از اوراق تبعی سهام در عرضه اولیه برای ایجاد اطمینان به سرمایه‌گذاران و تشویق آنها به سرمایه‌گذاری بلندمدت، همچنین اصلاح دستورالعمل معاملات اوراق اختیار فروش تبعی برخی از اصلی‌ترین اقدامات انجام‌شده در حوزه اوراق اختیار فروش تبعی توسط شرکت بورس اوراق بهادار تهران است. به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، یکی از مهم‌ترین موضوعات مربوط به حوزه اصلاح دستورالعمل اوراق فروش تبعی شامل اصلاح قوانین حاکم بر اوراق تبعی تامین مالی بهنگام اقدامات شرکتی سهام پایه (بازنگری در فرمول تعدیل تعداد و قیمت اوراق تبعی در زمان افزایش سرمایه) است، به طوری که از متضرر شدن سرمایه‌گذاران که عموما صندوق‌های سرمایه‌‌گذاری هستند (ایجاد نوسان درNAV ) جلوگیری شود. یکی دیگر از موارد اصلاحی در دستورالعمل اوراق فروش تبعی مربوط به اصلاحات بندهای مربوط به اوراق تبعی با کارکرد بیمه سهام و به دلیل اشتباهات مکرر سرمایه‌گذاران در خرید اوراق بدون پشتوانه و بی‌اثر شدن حق اختیار خریداری شده است. شایان ذکر است، در دستورالعمل قبلی در شرایط خرید اوراق تبعی توسط سرمایه‌گذار بدون داشتن دارایی پایه یا بیش از مانده دارایی پایه، اوراق مازاد فاقد اعتبار بوده و مبلغ پرداختی توسط سرمایه‌گذار پس از کسر هزینه‌های مربوطه به عنوان خسارت به عرضه‌کننده تعلق می‌گرفت. بازنگری در بند مذکور به این شکل است که چنانچه سرمایه‌گذار در انتهای روز معاملاتی خرید اوراق تبعی، دارایی پایه را تحت مالکیت نداشته باشد یا بیش از تعداد دارایی پایه در اختیار، اوراق اختیار فروش تبعی خریداری کرده باشد یا مجموع خرید روز و مانده دارایی شخص در نماد تبعی مذکور از سقف خرید اعلامی در اطلاعیه عرضه برای هر کد بیشتر باشد، اوراق اختیار فروش تبعی مازاد، فاقد اعتبار بوده و وجه پرداختی جهت خرید پس از کسر هزینه‌های احتمالی در صورت وجود به خریدار اوراق اختیار فروش تبعی بازگردانده خواهد شد. در این گزارش همچنین تاکید شده که ارائه پیشنهادهای اصلاحی به کمیته انتشار اوراق تبعی در خصوص اصلاح و تسریع فرآیند عرضه و میزان توثیق مورد نیاز برای انتشار اوراق تبعی، برگزاری جلسات توجیهی متعدد با هلدینگ‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری با هدف انتشار اوراق تبعی با کارکرد بیمه سهام و نیز تسهیل و تسریع در فرآیندهای اجرایی انتشار اوراق تبعی برخی از دیگر اقدامات انجام شده در حوزه اوراق اختیار فروش تبعی توسط شرکت بورس اوراق بهادار تهران است. بنابر این گزارش، همچنین تهیه و انتشار کلیپ و مطالب آموزشی و انجام مصاحبه‌های متعدد با هدف افزایش آگاهی سرمایه‌گذاران از کارکردهای این ابزار، پیگیری و اصلاح فرآیند معاملات اوراق تبعی با کارکرد بیمه سهام با همکاری شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، مکاتبه با شرکت‌های OMS به منظور انتشار بیانیه ریسک معاملات اوراق تبعی و مکاتبه با شرکت‌های کارگزاری به منظور ارائه اطلاعات لازم به مشتریان نیز از دیگر موارد انجام‌شده در حوزه اوراق اختیار فروش تبعی هستند. گزارش منتشرشده از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین تاکید کرده که پیگیری سیستمی کردن فرآیند اعمال اوراق تبعی از سوی سازمان و شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، از دیگر موارد بوده است. فرآیند فعلی به این شکل است که سرمایه‌گذاران درخواست‌های اعمال خود را به روش‌های اعلامی از سوی کارگزاران به ایشان اعلام کرده و شرکت‌های کارگزاری اطلاعات تجمیعی را در قالب فایل اکسل از طریق اتوماسیون اداری برای شرکت بورس ارسال می‌کنند و شرکت بورس نیز پس از اصلاح و تجمیع اطلاعات، آن را از طریق اتوماسیون برای شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌کند. گفتنی است فرآیند مذکور به شکل دستی بوده است که احتمال خطای کاربری از سوی تمامی اشخاص درگیر در فرآیند اعمال را افزایش داده و حجم کار زیادی را به شکل غیرمنطقی به کارگزار و ارکان تحمیل کرده است؛ از این رو، سیستمی شدن این فرآیند اقدامی الزامی است.
کارنامه عرضه اوراق اختیار فروش
بررسی وضعیت عرضه اوراق اختیار فروش تبعی در بورس تهران نشان می‌دهد در حال حاضر سه نماد «های‌وب، بترانس، پارس و وتوس» در مرحله ارسال مدارک توسط عرضه‌کننده قرار دارند. همچنین مدارک سه نماد «ثبهساز، ثامید و شستا» نیز در حال بررسی در کمیته انتشار است. نمادهای «وبهمن، قرن، ونوین، کویر، غکورش و فارس» نیز مدارک تعیین‌شده در کمیته انتشار را تکمیل می‌کنند. در این میان اوراق اختیار فروش تبعی برای نمادهای خودرو، وتجارت، خساپا، فولاد، وبصادر، وبملت، فملی، شتران، شپنا، فارس، شبندر، همراه، اخابر، نوری، پارس، مبین و بفجر در بازار سرمایه منتشر شده است. آنچه در جداول یک و دو مشاهده می‌کنید آماری از وضعیت انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در بازار سرمایه است.