معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران از دستکاری آمار صادرات کشور خبر داده است. بر اساس گزارشی که از سوی این معاونت منتشر شده، آمار انتشار‌یافته از تجارت خارجی مورد بازبینی قرار گرفته است. این گزارش افزوده است: به نظر می‌رسد تردید و شبهات در آمارهای اقتصادی کشور به آمار گمرک هم سرایت کرده و احتمال نفوذ صلاحدید‌ها ارائه تصویر واقعی از اقتصاد کشور را خدشه‌دار کرده است. معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران پیش از این در گزارشی که در تاریخ ۱۰ دی ماه امسال با عنوان «آمار صادرات کشور همچنان در پرده ابهام» منتشر شد، به نکاتی اشاره داشت. در این گزارش عنوان شده بود: «براساس داده‌هایی که از سوی گمرک ایران اعلام شده، مشخص شد که به دنبال افزایش غیرمنطقی میانگین قیمت واحد صادرات بدون نفت خام کشور در آبان‌ماه و رسیدن آن به ۵۳۸ دلار در هر تن، این رقم در آذرماه افت شدیدی داشته و به ۱۶۰ دلار در هر تن رسیده است.»
گزارش «آمار صادرات کشور همچنان در پرده ابهام» پس از اعلام رسمی آمار گمرک منتشر شد. از این رو مبنای محاسبات این گزارش بر اساس داده‌های آمار ۹ ماهه تجارت خارجی بود. گزارشی که حکایت از کاهش بیش از ۵۰ درصدی ارزش صادرات در آذر و در مقابل افزایش نزدیک به ۵۰ درصدی وزن کالاهای صادر شده داشت. در گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، بررسی وزن صادرات آذرماه مد نظر قرار گرفته و در این باره آمده بود: «به نظر می‌رسد اخیرا مبنای محاسبه قیمت‌های پایه صادراتی از ارز ۴۲۰۰ تومان در هر دلار به ارز نیمایی تغییر یافته؛ و به همین دلیل متوسط قیمت صادراتی در آذرماه افت شدیدی داشته و از ۵۳۸ دلار در هر تن در آبان ۱۳۹۷ به ۱۶۰ دلار در هر تن در آذر ۱۳۹۷، کاهش یافته است. با توجه به اینکه تحلیل روند ماهانه ارزش صادرات کشور به دلیل غیرمنطقی بودن قیمت‌های پایه صادراتی طی ماه‌های گذشته، تحلیل واقعی و درستی به‌دست نمی‌دهد، در بررسی مقدماتی اینچنین استنباط می‌شود که بهتر است به جای تحلیل ارزشی به سراغ تحلیل مقداری رفت که متاسفانه در تحلیل مقداری هم آمار غیرمتعارفی در آذر ماه ۱۳۹۷، مشاهده می‌شود.» این گزارش ادامه داده است: «در آذر ۱۳۹۷ میزان صادرات با بیش از ۴۶ درصد رشد ماهانه نسبت به آبان ۱۳۹۷، به حدود ۱۲ میلیون تن رسیده که از ابتدای سال ۱۳۹۷ تاکنون بی‌سابقه است. با وجود عدم صادرات میعانات گازی در آذر ماه و کاهش ۳۰۵ هزار تنی صادرات سایر کالاها، به نظر می‌رسد دلیل افزایش نزدیک به ۵۰ درصدی مقدار صادرات در این ماه، صرفا از محل افزایش مقدار صادرات پتروشیمی است. بررسی آمارهای صادرات به تفکیک نوع کالای صادراتی نشان می‌دهد حدود ۶/ ۵۱ واحد درصد از افزایش بیش از ۴۶ درصدی مقدار صادرات در آذر ماه ۱۳۹۷ نسبت به آبان ۱۳۹۷ از محل افزایش مقدار صادرات محصولات پتروشیمی بوده است. در آذر ۱۳۹۷، صادرات محصولات پتروشیمی نسبت به ماه قبل حدود ۳ برابر شده و به ۲/ ۶ میلیون تن در ماه رسیده است. دلایل چنین رشد قابل توجهی در وزن صادرات پتروشیمی آذر ماه مشخص نیست.»
این گزارش همچنین به صادرات گاز طبیعی نیز اشاره داشته و در این باره چنین آورده است: «طبق خبر اعلامی گمرک گاز طبیعی دومین کالای عمده صادراتی طی ۹ ماهه ۱۳۹۷ و به ارزش صادرات ۸/ ۱ میلیارد دلار بوده که در مقایسه با رقم صادرات هشت ماهه همین سال، حدود ۸۳۰ میلیون دلار از این کالا صرفا طی یک ماه آذر صادر شده است. این در حالی است که در آمار روزانه صادرات کالایی گمرک از اول تا ۲۹ آذر ۱۳۹۷، گاز طبیعی جزو هیچ یک از فهرست اقلام عمده صادراتی نبوده و علت درج این کالا در اقلام عمده صادراتی ۹ ماهه ۱۳۹۷، مبهم است. همچنین، با توجه به کاهش قابل توجه میانگین قیمت صادراتی در آذر ۱۳۹۷، این احتمال وجود دارد که ارزش پایه صادراتی گاز طبیعی نیز از ۲۴۸ دلار در هر تن (میانگین قیمت صادرات هشت ماهه ۱۳۹۷)، در ماه آذر کاهش یافته باشد. در این صورت، افزایش ۸۳۰ میلیون دلاری صادرات گاز طبیعی در این ماه، از محل حجم بالاتر صادرات این کالا در این ماه صورت گرفته که می‌تواند توضیحی برای افزایش ۷/ ۳ میلیون تنی کل میزان صادرات در آذر ماه ۱۳۹۷ نیز باشد.»
در انتهای این گزارش نیز به این نکته اشاره شد که در مجموع مشخص و روشن است که آمارهای صادرات کشور چه روزانه، چه ماهانه و حتی تجمعی، تصویری واقعی از وضعیت روند صادرات کالای بدون نفت خام کشور طی ۹ ماه ۱۳۹۷ منعکس نمی‌کند.
خطا یا بازی با آمار؟
اما معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران روز گذشته گزارش دیگری را تحت عنوان «اشتباهات آماری یا بازی با آمار صادرات کشور» منتشر کرد که نشان می‌دهد آمارهای آبان ماه، دستخوش تغییراتی شده است. در این گزارش ضمن اشاره به گزارش «آمار صادرات کشور همچنان در پرده ابهام»، عنوان شده است: «گمرک در اقدامی به جای شفاف‌سازی و ارائه توضیحی درخصوص آمار از قبل منتشر شده، آمار ارزش صادرات در آبان‌ماه ۱۳۹۷ را تغییر داد؛ به نحوی که بدون تغییر آمار تجمعی مقداری و ارزشی صادرات کشور در ۹ ماه ۱۳۹۷، میانگین قیمت‌های صادراتی در آبان‌ماه به ۳۴۷ دلار در هر تن و در آذرماه نیز از ۱۶۰ دلار به ۲۹۰ دلار در هر تن تغییر داده شد.» در صورت پذیرش موضوع درج آمار اشتباه و بیش برآورد ارزش صادرات در آبان‌ماه ۱۳۹۷ لازم است مواردی در اخبار گمرک و گزارش‌های سازمان توسعه تجارت کشور اصلاح شود. نخست آنکه طبق خبر گمرک با تیتر خبری «جزئیات تجارت خارجی کشور منتشر شد» رشد ارزشی صادرات در هشت ماهه ۱۳۹۷ معادل ۱۳ درصد و مازاد تراز تجاری معادل ۲ میلیارد دلار اعلام شده بود که با آمار جدید صادرات ماهانه گمرک مربوط به ۹ ماه نخست سال ۱۳۹۷ تفاوت قابل توجهی دارد. بنابراین لازم است این خبر به‌صورت رشد ۵/ ۷ درصدی (به جای ۱۳ درصدی) و تراز تجاری ۴۱۸ میلیون دلاری (به جای ۲ میلیارد دلاری) اصلاح شود. دوم آنکه در گزارش سازمان توسعه تجارت مربوط به هشت ماه سال ۱۳۹۷ که در سایت این سازمان منتشر شده، همچنان ارزش صادرات هشت ماهه، معادل ۵/ ۳۱ میلیارد دلار درج شده که بهتر بود گمرک بعد از تغییر آمار آبان‌ماه و کاهش ارزش صادرات هشت ماهه موضوع را به سازمان توسعه تجارت هم منعکس می‌کرد تا آمار این سازمان هم به ۹/ ۲۹ میلیارد دلار تغییر یابد.»