از زمانی که سیستم بانکی کشور تبدیل به بانکداری اسلامی شد، یعنی آنکه نرخ بهره که به شکل ربوی بر سپردههای مردم تعلق میگرفت از سیستم بانکی حذف شد و نرخ بهره جای خود را به نرخ سود علیالحساب سپردههای سرمایهگذاری داد، چالش اصلی میان نظام بانکی کشور و نقدینگی کشور هم شروع شد. کما اینکه هنوز که هنوز است این چالش به شکل فقهی آن هم وجود دارد و حتی با تأسیس نهاد فقهی در بانک مرکزی کشور برطرف نشده است.
نگاهی به تاریخچه نرخ سود سپردههای بانکی که از سال 1363 – یک سال پس از تصویب قانون بانکداری بدون ربا – دو شیوه نرخ سود وجود داشت، کوتاه مدت و بلند مدت. در سال 1363 نرخ سود کوتاه مدت 7.2 درصد و بلند مدت 9 درصد در سال بود. از سال 1364 نرخ سود کوتاه مدت کاهش یافت و به 6 درصد رسید و بلند مدت 8 درصد. هر چند که در سال 1365 نرخ سود بلند مدت اندکی افزایش یافت و به 8.5 درصد رسید. این روند تا سال 1368 ادامه یافت. بگذریم از اینکه در این مدت با توجه به نرخ تورم که بالاتر از نرخ سود سپردهها بود، سودجویانی اقدام به تأسیس شرکتهای مضاربهای کردند و با وعدههایی نقدینگی مردم را جمع آوری میکردند که تالارهای دادگستری در آن ایام شاهد دادگاههایی بود که مؤسسان این شرکتها را که نتوانسته بودند به وعدههای خود عمل کنند و پول مردم را به باد داده بودند، محاکمه میشدند.
در سال 1369 و با پایان جنگ و تشکیل دولت هاشمی رفسنجانی، سیستم پولی کشور هم دچار تغییراتی شد. محسن نوربخش، وزیر امور اقتصادی شد و محمد حسین عادلی، رئیس کل بانک مرکزی. شیوه سپرده گذاریها هم دچار تغییراتی شد. اکنون به جای سپرده گذاریهای کوتاه مدت و بلند مدت، 5 سپردهگذاری تعریف شده بود: کوتاه مدت، یک ساله، دو ساله، سه ساله و پنج ساله. نرخ سود سپرده گذاریهای کوتاه مدت 6.5 درصد، یک ساله 9 درصد، دو ساله 10 درصد، سه ساله 11 درصد و
پنج ساله 13 درصد تعیین شد. با توجه به آنکه نرخ تورم در سال 1368 از 27 درصد سال ماقبل به 17 درصد کاهش یافته بود افزایش نرخ سود سپردهها و تنوع آنها برای نگهداری نقدینگی در بانکها و جمعآوری نقدینگی راهکار مناسبی تشخیص داده شده بود.در سال 1370 نرخ سود سپردههای دو ساله، سه ساله و پنج ساله به ترتیب به 10.5، 11.5 و 14 افزایش یافت. روند افزایشی نرخ سود سپردهها تا سال 1374 همچنان افزایشی بود ودر سال 1374 نرخ سود سپردههای کوتاه مدت 8 درصد تعیین شد. در این سال یک سپرده دیگر هم در سیستم بانکی کشور بهنام کوتاه مدت ویژه (6 ماهه) هم باز شد که نرخ سود آن 10 درصد تعیین شد، نرخ سود یک ساله هم به 14 درصد، دو ساله 15 درصد، سه ساله 16 درصد و پنج ساله 18.5 درصد افزایش یافت. 5 سال یعنی تا سال 1379 این سیستم پابرجا بود. در سال 1379 یک حساب سپرده دیگر بهنام سپرده 4 ساله هم دایر شد که نرخ سود آن 17 درصد تعیین شد.
در سال 1380 و با ثبات اقتصادی کشور شاهد آن هستیم که نرخ سود سپردهها هم حدود یک درصد کاهش یافت و برای سپردههای دو تا چهارساله هم دامنه نرخ سود بین 13 تا 17 درصد تعیین شد. این روند تا زمان دولت احمدینژاد ادامه یافت. در سال 1384، وزیر امور اقتصادی احمدینژاد، داوود دانش جعفری شد و در شهریورماه همان سال، کمتر از یک ماه از تأسیس نظام بانکی کشور شاهد تغییرات گسترده مدیران بانکی شد. هر چند که رئیس کل بانک مرکزی دکتر شیبانی که پس از فوت نوربخش در فروردین سال 1382 جانشین او شده بود همچنان بر پست خود باقی مانده بود. با توجه به شیوه مدیریتی احمدینژاد انتظار میرفت که نرخ سود سپردهها کاهش یابد و این اتفاق افتاد. در سال 1385 نرخ سود سپردههای کوتاه مدت ویژه (6 ماهه) از 9 درصد به دامنه 7 تا 16 درصد تغییر کرد و این دامنه برای تمامی سپردهها به جز 5 ساله که از 17 درصد به 16 درصد کاهش یافت، تثبیت شد. در سالهای 1387 تا 1389 شاهد بازی با نرخ سود سپردهها هستیم که بسته به نوع سپرده بین 6 تا 17 درصد تغییر میکرد اما از سال 1390 که تحریمهای سازمان ملل اعمال میشود و بازار پولی و ارزی کشور دچار هیجان میگردد یک تغییر بسیار مهم در نرخ سود سپردهها میافتد و آن اینکه در اختیار بانکها و مؤسسات اعتباری قرار میگیرد که میتوانستند ابتدا در دامنه 6 تا 20 درصد (در سال 1390) و سالهای 91 و 92 بین 7 تا 20 درصد، سود بدهند.
از سال 1393 و با روی کار آمدن دولت روحانی، تغییرات دیگری در نرخ سود اعمال شد. در این سال نوع سپردهها به کوتاه مدت، کوتاه مدت ویژه (6 ماهه) و یک ساله تبدیل شد و نرخ سود آنها به ترتبیب، 10 درصد، 14 تا 18 درصد و 22 درصد اعمال شد. در سال 1394، نرخ سود سپردههای کوتاه مدت و کوتاه مدت ویژه ابتدا در اختیار بانکها و مؤسسات اعتباری قرار گرفت، هر چند که بعداً نرخ سود کوتاه مدت به 10 درصد رسید و یکساله ابتدا 20 درصد و سپس به 18 درصد تنزل یافت. در سال 1395، نرخ سود کوتاهمدت در اختیار بانکها و مؤسسات اعتباری قرار گرفت و یکساله به 15 درصد کاهش یافت که تاکنون ادامه داشت. اما از سال 1396 به بعد هم نرخ سود یکساله 10 درصد شد و افتتاح و تمدید سپردههای کوتاه مدت ویژه هم ممنوع شد.