نیمی از سدهای ایران خالی مانده‌اند و ریزگرد و توفان نمک همین چند روز پیش نفس‌های تهران را برید. در تهران بارندگی‌ها 25 درصد نسبت به پارسال کمتر شده و هنوز یک ماه از سال نگذشته گزارش خاموشی‌های برق به گوش می‌رسد.

بحران آب دوباره خیز برداشته تا کابوس سال گذشته را تکرار کند. کابوس خوزستان و اصفهان و حالا هدایت فهمی، مدیرکل سابق منابع آب وزارت نیرو به «شرق» می‌گوید که بحران آب امسال در تهران احتمالا به آب آشامیدنی می‌رسد و کشاورزان ایرانی که سال سختی را پشت سر گذاشته‌اند امسال در حالی چشم به آسمان دوخته‌اند که به دنبال جنگ اوکراین و روسیه، قیمت غذا در بازارهای جهانی رکوردهای متعدد را می‌شکند.

از شش میلیون هکتار گندمزارهای ایران چهار میلیون گندمزار کشت دیم است و پارسال بحران آب تولید گندم در بعضی مناطق ایران را تا 50 درصد کاهش داد و سدهای خالی نیروگاه‌های برقابی را از کار انداختند و قیمت هر پاکت سیمان تا 100 هزار تومان رسید. قطع برق، صادرکنندگان فولاد را نگران ازدست‌دادن بازار عراق کرد و خاموشی برق به خانه‌ها و بزرگراه‌های شهر رسید.

‌کسری بیشتر از 50 درصدی ذخایر سدها

حالا دوباره نگرانی‌ها برای ذخایر آبی کشور بالا گرفته است و برخی صاحبان صنایع می‌گویند که نامه قطع برق را در همین روزهای اول سال دریافت کرده‌اند. گزارش‌های وزارت نیرو نشان می‌دهد که نیمی از سدهای ایران خالی مانده‌اند. بر اساس این گزارش میزان کل ورودی سدها از ابتدای سال آبی تاکنون ۱۹.۵۸ میلیارد مترمکعب بوده که این عدد در مقایسه با سال گذشته که عددی معادل ۲۰.۶ میلیارد مترمکعب بوده پنج درصد کاهش داشته است.

البته کل خروجی سدهای کشور از ابتدای سال آبی تاکنون ۱۳.۱۵ میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به سال گذشته که عددی معادل ۱۸.۴۶ میلیارد مترمکعب ثبت شده ۲۹ درصد کاهش یافته است.

محمد شهریاری، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برقابی شرکت آب‌ منطقه‌ای تهران با بیان اینکه سدهای تهران با 265 میلیون مترمکعب کسری مواجه‌اند، به ایلنا گفته است: در حوزه عملکرد استان تهران از ابتدای سال آبی 1401-1400 تاکنون 155 میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم که این میزان در مقایسه با 208 میلی‌متر متوسط بلندمدت 53ساله، 25 درصد کاهش داشته است و با توجه به اینکه امسال هم درگیر شرایط خشک‌سالی هستیم طبیعتا برداشت از منابع آب زیرزمینی برای تأمین آب شرب بیشتر خواهد بود.

او تأکید کرد که از ابتدای فروردین ماه تاکنون فقط 5.1 میلی‌متر نزولات جوی در استان داشته‌ایم درحالی‌که نسبت به متوسط بلندمدت در این بازه زمانی که میزان بارندگی 24 میلی‌متر بوده کاهش 78درصدی را شاهدیم.

وضعیت آبی تهران وخیم است

هدایت فهمی، مدیرکل سابق منابع آب وزارت نیرو هم به «شرق» توضیح می‌دهد که از ابتدای سال آبی یعنی از مهرماه هشدار کم‌آبی درباره شهرهایی مثل تهران یا شهرها بارها داده شده بود و بدون تردید امسال بیش از 300 تا 350 شهر ما با تنش آبی روبه‌رو خواهند شد و بسیاری از روستاها قطعا احتیاج به آب‌رسانی سیار خواهند داشت.

به گفته فهمی بحران آب سال جاری قابل پیش‌بینی بوده اما با وجود تمام هشدارهایی که از سوی کارشناسان داده شد، هیچ تمهید خاصی برای این معضل حتی در استان‌هایی مثل اصفهان یا خوزستان که سال گذشته در این باره دست به اعتراض زدند، در نظر گرفته نشده است.

او ادامه می‌دهد: انتظار اینکه امسال را بدون تنش و بحران رفع و رجوع کنیم بسیار بسیار کم است. این وضعیت قطعا و بدون شک در استان‌هایی که کاهش شدیدتر آب دارند و خالی‌بودن مخزن‌هایشان همواره مسئله بوده، آثار سوء بیشتری هم دارد. ضمنا مشکل بحران آب امسال تنها مربوط به بخش کشاورزی نیست و حتی آب شرب بهداشتی مردم را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد.

فهمی ادامه می‌دهد: متأسفانه این خشک‌سالی تبعات دیگری هم دارد مثل ریزگردها یا افت سطح آب‌های زیرزمینی. چون زمانی که دچار کمبود آب در شهرها می‌شوند فشار بیشتری به آب‌های زیرزمینی می‌‌آورند تا کمبود آب جبران شود. این هم عارضه دیگری با آثار سوء جداگانه خواهد بود.

این کارشناس منابع آب تأکید می‌کند که پایتخت از جمله نقاطی است که با کمبود آب جدی روبه‌رو خواهد بود چراکه بارش تهران نسبت به سال گذشته بیش از 25 درصد کم شده و سدها اکثرا خیلی کمتر از نیمه پر هستند.

او می‌گوید: اگر وضعیت همین‌طور ادامه یابد قطعا با مشکل تأمین آب در تهران هم مواجه هستیم. در این شرایط به آب زیرزمینی مراجعه می‌شود. ولی چون شبکه جمع‌آوری فاضلاب هنوز کامل نشده، بخشی از فاضلاب وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود و آن را آلوده می‌کند. ضمن اینکه برداشت بیش از اندازه موجب نشست زمین هم می‎‌شود و فروچاله‌هایی را که در تهران و بسیاری از استان‌‎های دیگر می‌بینیم، تشدید می‌کند. البته این کمترین تبعات برداشت از آب‌های زیرزمینی است.

فهمی همچنین می‌گوید: کاهش سطح آب موجب شده زیرگردهایی با منشأ داخلی بیشتر شوند. قبلا تنها هشت درصد از ریزگردها منشأ داخلی و حدود 92 درصد منشأ خارجی داشتند. از این میزان هم 64 درصد ناشی از عراق بود اما وضعیت در حال تغییر است و قطعا با ادامه خشک‌سالی سهم ریزگردهای داخلی با فعال‌شدن منشأهای داخل کشور، بیشتر می‌شود.

این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که بحران آب در ایران بسیاری از بخش‌های اقتصادی را تحت تاثیر قرار داده است. شاید مهم‌ترین و حیاتی‌ترین بخش اقتصاد که تحت تاثیر بحران آب است، بخش کشاورزی باشد. 

در کالای استراتژیک گندم، بحران آب دو قطب مهم تولید این کالا یعنی خوزستان و فارس را به شدت متاثر کرده است و تولید گندم سال گذشته کاهش قابل ملاحظه داشت. به طوری که دولت مجبور شد از 12 تا 13 میلیون تن نیاز  سالانه گندم حدود 8 میلیون تن گندم وارد کند. امسال اما جهان درگیر جنگ اوکراین و روسیه دو غول غذاست و بحران آب وضعیت تولید محصولات اساسی غذا را احتمالا دشوارتر می‌کند.  همچنین نیروگاه‌های برقابی تحت تاثیر بحران آب پارسال از مدار تولید خارج شدند و سهمیه‌بندی برق صنایع و خانگی رخ داد.

علاوه بر این تولید انواع کالاهای صنعتی با قطع برق با مشکل مواجه شد و نگرانی‌های جدی برای کاهش صادرات انواع کالا شکل گرفت. 

به جز این بحران آب منجر به جا‌به‌جایی جمعیت و مهاجرت و کمبود زمین‌های قابل سکونت شده است. 

با این حال نه تنها برای احیای منابع آب اقدام در خور توجهی انجام نشده است که اخباری مانند خشک‌کردن تالاب انزلی و احداث پتروشیمی میانکاله روزهاست مورد اعتراض فعالان مدنی در ایران است و به نظر می‌رسد که کابوس ویرانگر بحران آب آنگونه که باید و شاید متولیان را متوجه وخامت اوضاع منابع پایه کشور نکرده است.